2- وظيفه مدرسه از نظر بهداشت رواني :
مدارس بايد انسانهاي سالم و مفيد و خوشبخت به بار بياورند ، مدرسه اهميت بيشتري بر روي پيشرفت فكري و عقلاني مي دهد و توجه بيشتر به پيشرفت رواني- اجتماعي دانش آموزان مي كند. از نظر بهداشت رواني مدارس
دو وظيفهُ اصلي بر عهده دارند :
اولاً ) اينكه برنامه تعليماتي به نحو مثبتي درست شده باشد و روش انظباط به طريقي باشد كه ايجاد ناراحتيها
ي عصبي- رواني جلوگيري بنمايد .
ثانياً )شناختن آن عده از كودكاني كه اختلال رفتار دارند و فراهم كردن وسايل درمان براي احتياجات جسمي رواني كودك كه اين امر قسمت عمده اي از تربيت را به عهده دارد و يكي از عوامل بسيال مهم پرورش شخصيت كودك مي باشد . كه اين دو مهم به عهده خانه و مدرسه مي باشد .گاهي مدارس ، موقعيتهاي بسيار ناسالم و نامطلوبي را براي جوانان ايجاد ميكنند در مدارس شلوغ و پر جمعيت كه معلمان با انبوهي از دانش آموزان و وظايف متعدد مواجهند براي معلمان فرصت كمي باقي مي ماند كه به مشكلات دانش آموزان رسيدگي كنند مثلاً دانش آموزي كه در مورد وضع تحصيلي، اجتماعي يا شخصي خيش به كمك محتاج است و اميد به دريافت كمك هم ندارد ممكن است به شيوه هاي جبراني به رفتارهاي بزهكارانه روي آورد و از اين طريق تا حدي جلب توجه احساس موفقيت بنمايد .مدارس در پيشگيري بزهكاري نقش موًثري دارند چون مي توانند با برنامه هاي درسي متنوع و سازنده فعاليتهاي فوق برنامه وتسهيلات ورزشي ، هنري ، تفريحي و آموزنده ، به كودكان و نوجوانان فرصتي براي اظهار وجود و رشد و شايستگي بدهند . بدون ايجاد چنين برنامه هايي در مدارس بدون شك مسئله بزهكاري به ويژه براي آنان كه داراي محيط خانوادگي نامساعد هستند روز به روز شديدتر خواهد گشت ، بعد از خانه،مدرسه مهمترين محيط تربيتي مي باشد كه قسمت مهمي از تعليم را عهد ه دار مي باشد . آموزش پايه، شغل و زندگي اجتماعي آينده در مدرسه پي ريزي مي شود و كمبودهاي تربيت خانوادگي را مربيان بايستي جبران نمايند و محيطي مثبت جبران كننده و سازنده براي اطفال محروم از
يك محيط گرم زندگي آينده آماده نمايند و تا حدودي ناراحتي آنها را بايستي تسكين بخشند . آموزگار در سالهاي اول در شخصيت ، تربيت و سازندگي كودك موثر است و عدم توجه ، تخريب روحيه ، خشونت و عدم شناسايي شخصيت و اخلاق او ، طفل ممكن است به طرف ناسازگاري ، فرار ، حوادث نامطلوب كشانده شود پس بايستي تدابير تربيتي ، اجتماعي ، رواني خاصي در رابطه با دانش آموزان اتخاذ نمود .
3- تاُثير عامل اقتصاذي در بوجود آمدن بزهكاران :
فقر مادي ، احتياج و نامساعد بودن وضع اقتصادي دراكثر موارد باعث انحراف و دزدي مي شود . فقر وتنگدستي بيش از حد باعث منحرف گشتن مي شود اما سطح عالي زندگي و آسايش اجتماعي نيز ، برخي وقتها با فساد و انحراف نسل جوان همراه مي باشد .آمارشرارت در برخي كشورهاي شرقي اين نكته را تاُييد مي كند كه افزايش اوقات فراقت مردان بالغ نيز در انحراف آنان بي تاُثير نيست و نوع بزه حاصله از فقر ، در بيشتر موارد دزدي مي باشد ، كه دزدي از رايج ترين انواع ناسازگاري و عصبانيها و مخالفتهاي جوامع كم درآمد است . سرقت به خاطر تهيدستي و به وسيلهُ نوجوانان انجام مي گيرد ولي در جوامعي كه احتياج به مسكن، خوراك ندارند عامل رواني نقش مهمي ايفا مي نمايد كه نشانه نقص رواني – واجتماعي است و بر اثر
1- سالنامه آماري كشور،1362
نقايس رواني مرتكب خلاف مي شوند كه همانا فقر عاطفي است .كنترل كم فرزندان از لحاظ اخلاقي، ازدياد فرزندان ،درآمد كم پدر، احتياجات مادي ،ندادن پول توجيبي به طور ماهانه ، عدم پيروي از نظم و تربيت در خرج پول، نامساعد بودن وضع مالي و تربيتي ، ترس ناشي از تربيت و تجربه مورد سرزنش والدين قرارگرفتن موجب مي گردد كودك احتياج خود را مطرح نكند و اگر تمايلي دارد به خاطر احساس شرم، ناراحتي، تنبيه
به طور ديگري كه سرانجام منجر به كارهاي خلاف مي گردد خود را ارضاء نمايد . پس در درجه اول بايد اولياء ترسي را كه ناشي از تنبيهات مكرر و محروم كردن كودك از غذا ، تفريح و پول در او ايجاد كردند از بين ببرند تا اگر در صورتي كودكان عمل خطا انجام دادند بتوانند براي رهايي از آن با خيال راحت به كار ناپسند خود اعتراف نمايند و پوزش بخواهند و ديگر اينكه وقتي كودك از رنج ديگران شاد مي شود به خاطر حيران مسخره قرار گرفتن خود دست به اين عمل زده و از زشتي عمل خود آگاه نيست و ديگر اينكه تعصب والدين در منزل و انكار كار ناپسند كودك باعث مي گردد و در وحله اول ، آن رفتار ادامه يابد و به خاطر حمايت بيمورد مادر از فرزند به خاطر خلافكاريهايش باعث مي شود تخم بدي در زمينهُ شخصيت فرم نيافته آن بكارد . و پنهان و تنبيه نكردن آن ، عواقب بدي را به دنبال خواهد داشت.فقر اقتصادي ، مهمترين عاملي است كه در ارتكاب جرايم موُثر شناخته شده است .زيراشرايط نامساعد اقتصادي مولد بزهكاري است و بيشتر بزهكاران جوان از خانواده هاي بسيار فقير بيرون مي آيند.
الف ) رابطه جنگ و جرم :
مشكلات اقتصادي كه بر اثر جنگ يا بهرانها پديد مي آيند زمينه را براي انحراف اخلاقيواجتماعي افراد و به خصوص جوانان آماده مي كند .از تجليات اين مشكلات، بيكاري ، ولگردي،گدايي و ساير آفات اجتماعي ا ست.
البته پيدايش اين آفات كلاًمربوط به زمان جنگ و بحرانها نمي باشد بلكه درزمان رفاه و ترقي براثرحوسرانيها
و تجمل پرستي هاي غير منطقي وعقلاني افراد نيز اين عامل موجب بروز جرائمي همچون سرقت وكلاهبرداري مي گردد . ديگر اينكه در زمان جنگ به علت شركت پدر در جنگ و كار مادر، فرزندان از لحاظ روحي و جسمي متروك مي شوند و بحرانهاي اقتصادي ، بيكاري ، مردم را در معرض فقر و بيماريهاي روحي اجتماعي قرار مي دهد كه با كليه جنگها همراه مي باشد در نتيجه اشخاص غير عادي افزايش مي يابد و درمان و بي سر وساماني وا جرم و نوسانات اقتصادي در پيدايش و كميت و كيفيت بزهكاريها تاثير مي كنند .
پس جنگ در گسيختن نظم و آرامش موثر است و از عوامل شوم اجتماعي و افزايش جرائم جوانان است و
بحرانهاي اقتصادي افراد را در معرض بيماري روحي و جسمي قرار مي دهد .
ب)رابطه فقر و جرم :
فقر، انسان را به راه بزه و انگيزش ارتكاب جرم مي كشاند.وجود اختلاف طبقاتي باعث مي گردد كه طبقه محر
وم خود را در مقايسه با طبقه مرفه جامعه قرار دهد در نتيجه نوعي احساس حقارت مي كند كه براي جبران شروع آن دست به تخريب مي زند و چون در خانواده هاي فقير، خانواده ها در اتاقهاي كوچك همه با هم زندگي مي كنند در نتيجه تماسشان با هم بيشتر است و در آنها اختلاف سليقه و زمينه مشاجره و روحيه متجاوز بيشتر است و زمينه تقليدشان از خانه و كوچه است و والدين بيسواد هم وقتي از نظر مادي در مضيفه هستند با لقمه ناني، فرزندشان را سير مي كنند و آنها را از درس خواندن باز مي دارندو با تهديد و خشونت به كار وادارشان مي كنند كه در نتيجه كودك با ديدن انواع وسايل رفاه، وقتي نوعي احساس احتياج كرد امكان دارد دست به ارتكاب بزه بزند.
3ـ رابطه سينما و مطبوعات با جرم:
به نظر اكثر مردم علت بزهكاري را مي توان به وضوح در سينماها مشاهده و مطالعه كرد ، به ويژه آنكه بعضي از فيلمهابه رفتارمجرمين و بزهكاران جلال و شكوه خاصي مي بخشند. فرض بر اين است كه ديدن اينگونه فيلمها باعث تخريب صفات اخلاقي و تحسين صفات غير اخلاقي مي شود ، اما جديدترين و دقيقترين تحقيقات علمي نتوانسته اند ميزان تاثير اين فيلمها را تعيين كنند.
موضوع تاثيرسينما دركودكان و نوجوانان يكي ازمطالب مورد بحث است. فيلمهاي تحريك آميز را نيز به ندرت مي توان عامل اساسي بزهكاري دانست.به احتمال قوي مي توان گفت كه استفاده دايم وعادت كردن به چنين برنامه هايي بر حسب موضوع فيلم سبب مي شود كه بيننده آنها صفات قهرمانان داستانها را كسب كند، ولي پرداختن معمولي به چنين برنامه هايي نمي تواند عامل منحصر به فرد بزهكاري باشد.
4ـ بيكاري و بي ثمر بودن:
بحران اقتصادي، باعث بيكاري مي شود در اين صورت جوانان براي تأمين زندگي خود در مضيقه هستند و گاهي مرتكب بزه مي شوند.جوانانيكه از نظر عرفي و قانوني به سن كار كردن رسيده اندچنانچه كاري پيدا نكنند احساس بي ارزشي مي كنند و مورد سرزنش اطرافيان قرار مي گيرند و در اين صورت احتمال مي رود كه براي ابراز مخالفت يا براي جبران محروميت يا براي تخليه فشارهاي دروني دست به نوعي بزه بزنند. درنتيجه نبودن امكانات براي كار كردن نوجوانان و صرف انرژي آنان در جهتي سازنده و در نتيجه احساس بيهودگي و پوچي از يكرو و احساس حقارت و ناكامي ناشي از وضع بد اقتصادي ـ اجتماعي خانوادگي و تحصيلي از سوي ديگر مي تواند به رفتاربزهكارانه بيانجامد و در بيشتر موارد بزهكاري،ناشي از بيكاري و احساس پوچي نوجوانان است و احتمالأ يك عامل رواني هم وجود دارد كه آن هم، احساس ناامني است كه مانع از پرورش متعادل و سازگار فرد است.
به طور كلي اغلب اين نظريه وجود دارد كه اگر نوجوانان از گوشه و كنار خيابان به دور باشند و انرژي اضافي آنها بهگونه اي مصرف شود، از خلافكاري و بزه آنها جلوگيري مي شود.چنين به نظر مي رسد كه اشتغال و يا خستگي، مجال بد بودن را به آنها نخواهد داد و معمولأ اين بحث وجود دارد كه خلاف و بزهكاري آنان نتيجه
1ـ بزهكاري نوجوانانمسئلهاي براي دنياي مدرن،ويليام س .كواراكيوس (يونسكو)،ترجمه جعفرنجفي زند،نمايشگاه كتاب كودك،ص 27و26
5ـ تأثير عوامل طبيعي وجغرافيايي در بزهكاري:
پيدا نكردن راه صحيح براي مصرف انرژي زياد آنهاست.حتي گفته شده كه دلتنگي و علامت،حتي ترس از آن،محرك عدهاي از بزهكاران است.
بعضي از علماء حقوق، درجه حرارت رطوبت، تاريكي ، روشنايي، ماههاوسال، روزهاي هفته، ساعات روز و ساير عوامل طبيعي را در ارتكاب جرائم مؤثر دانسته و نظريات مختلفي ابراز داشته اند . بدين معني كه معتقدند به
نسبتي كه انسان به حط استوا نزديكتر مي شود بزهكاري افزايش مي يابد در كشورهاي شمالي، ملتهايي هستند كه كمترمعايب دارند و به اندازه كافي،صداقت و صراحت لهجه وتقوي در آن يافت مي شود ولي وقتي
به كشورهاي گرمسير مي شويد گمان خواهيد كرد كه از سرچشمه اخلاق دور مي شويد كه در مجموع در نواحي معتدل وحاصلخيز آمار بزهكاريها پائين تر از نواحي گرمسير و خشكي است كه از نعمت آب و هوا، محصولات زراعتي محروم هستند .
دانشمند ديگري به نام (كتله)بلژيكي دركتاب معروف خود به نام ،تحقيق درباره گرايش ارتكاب به جرم ،عوامل محيطي را در ارتكاب جرم مد نظر قرار داده و مكتبي بوجود آورد كه بعدها به نام مكتب جغرافيايي يا(مكتب فرانسوي ـبلژيكي)موسوم گشت.
همچنين (فري)معتقداست كه تأثيرمحيط زيست در انسان مهم است بهاين دليل كه درنواحي گرمسيري،اكثرا قتل، ضرب وجرح عمدي،انقلابات بيشتر ازمناطق سردسيري است ودرفصول گرم سال رخ مي دهد.همين طور در فصل تابستان چاقو كشي وارتكاب اعمال منافي عفت بيشتراست در صورتيكه در زمستان معمولاسرقت وجرائم مشابه آن بيشتر به چشم ميخورد كه در مجموع جرائم عليه اشخاص درمناطق گرمسير و اموال در نواحي سردسير بيشتراتفاق مي افتد.دريك موقعيت جغرافيايي عملي گناه نابخشودني است ودرموقعيت ديگر مخالف آن رفتار گناه محسوب مي شود زيرا انسان مثل نبات وحيوان تحت تأثير عوامل طبيعي قرار دارد ودر مقابل آنها عكس العمل نشان مي دهد حرارت تابستان باعث تعريق بيشتر در بدن مي شودوسرماي زمستان اعصاب و نسج پوست رامنقبذ مي كندو برآمدگيهاي آنرا به هم فشرده مي نمايد.علاوه بر آن مهتاب،آتشفشاني كوهها، زلزله نيز ممكن است تأثير مستقيم در بزهكاري داشته باشد.
وبالأخره در هر كدام از نقاط كوهستاني و شهرهاي ساحلي ،جرائم مخصوص وجوددارد و بزهكاري معمولا در حومه شهرهاي بزرگ ودر بخشهاي معيني از شهرهاي بزرگ بيشتر است و در شهر بزرگ بيشتر از روستا،بزه وجود داردو در نواحي كوهستاني بيشتراز نواحي جلگه هاو همچنين (فري) روي اثرات محيط خانوادگي ،حرفه ومشاغل افرادنيز توجه مي كرد.ولي اين بدان معني نيست كه در شهرهاي كوچكتر وحتي در روستاها اثري از
بزهكاري وجود ندارد.بديهي است كه موقعيت جغرافيايي به تنهايي نمي تواند عامل زير بنائي اين مسئله باشد بلكه وضع اقتصادي بد و فقر فرهنگي كه معمولا با جمعيت زياد و گاهي روابط نامطلوب خانوادگي و احتمالا
1ـ منوچهريان،مهر انگيز،مسئله جرائم اطفال،انتشارات انجمن ملي ايرانحمايت كودكان وابسته يونسيف تهران،134،ص35
2.Quetelet
3- صلاحي،جاويد،كيفر شناسي،انتشارات دانشگاه ملي ايران،تهران1354 ،ص 42،41
ارزشهاي غير اخلاقي و معيارهاي ضد اجتماعي همراه است بيشتر در اين زمينه نقش دارند.
6 ـ تأثير عوامل مربوط به محيط خارجي:
اگر محيط خانه مناسب نباشد، كودك سعي ميكند آن محيط را ترك كند و پناه به ديگران مي آورد تا اينكه بتواند از جار و جنجال و زد و خورد خانواده به مجامع عمومي برود و در نتيجه ولگردي، معاشرتهاي زيانبار با افراد ناباب كوچه و بازار منتهي مي شود. اين اتمسفر ناسالم اماكن،رفقاي بد در اثر تشويق او به كارهاي ناشايست او را به زندان عاذت مي دهند و به راههاي انحرافي ديگر نيز مي كشانند و در اين مورد روانشناسان، قضاوت مطالعاتي نموده اند و مهمترين علل را در سرگرميهاي انحرافي و منافي عفت و نمايشنامه هاي نامناسب و نحوه تربيت نادرست دانسته اند كه تربيت ذوق اخلاقي، تكامل هوش و ارشاد عاطفي وسيله مفيدي براي پيشگيري از اين امور است .
7ـ عوامل مربوط به محيط انتخاب:
عادت به معاشرت با رفتارهاي بد، اطفال رابه محيط ناسالم مي كشاند و اين عادت ناپسند تا آنجا مؤثر است كه حتي افرادي كه دراثر اين عامل به زندان افتاده اند پس از خاتمه دوران محكوميت دوباره به جستجوي رفقاي سابق خويش رفته اند. مطالعه در مورد مرتكبين تكرار جرم اين نظر را ثابت نموده است.
8ـ عوامل مربوط به سازمانهاي كيفري و زندانها:
يكي از عوامل مؤثر، تشويق به جرم، سازمانهاي بد كيفري و زندانها، حبسهاي كوتاه مدت و توقيف موقت است كه بايد حتي الامكان صرفنظر كرد چون اطفالي كه از والدين جدا گشته وبه سازمانهاي كيفري فرستاده مي شوند يا در اثر سخت گيري بيش از حد ويا دراثر سهل انگاري اين سازمانها،زمينه مساعدي براي ارتكاب مجدد بزه را فراهم مي سازند.
9 ـ عامل پس افتادگي فرهنگي وپيشرفت تكنولوژي:
در جوامع در حال رشد ،وقتي يك زمينه صنعتي ايجاد مي شود متناسب با آن زمينه،تغيراتي در روابط خانوادگي و اجتماعي بايد ايجاد شود. اگر چنين تركيباتي، صورت نپذيرد روابط خانوادگي را مختل مي كند وطبعا باعث ناهنجاريهايي در فرزندان واحيانا بزهكاريها مي شود.
10ـ شهر نشيني:
زندگي در روستاهها، ساده تر و روابط افراد در آنجا بازتر و همنوايي گروهي بيشتر است. درشهرها، روابط صميمانه بين افراد كاهش مي يابدو بيشترافراد به سوي فرد گرايي حركت مي كنند و ذز واقع نوجوانان از يك محيط امن و قابل پيش بيني و همراه با روابط صادقانه برخوردار نيست . وجود جامعه اي نامرتبت همراه با وضعيت بحراني دوره نوجواني، آنان را به دام بزهكاري و انجام كارهاي خلاف مي اندازد.
10ـ تراكم و افزايش جمعيت:
تراكم جمعيت در محلات نيز از عوامل بزه شمرده شده است. محلات شلوغ به محلاتي پر جمعيت اطلاق مي شود كه با سيستم خانه سازي غير بهداشتي و ناقص شكل گرفته و از وسايل آرامش و آسايش و رفاه كافي برخوردار نيست . اين محلات كه در بدترين وضعيت اجتماعي و اقتصادي قرار دارد محل و ماوراي بسياري از مشكلات اجتماعي است . از عوامل ديگر بز همكاري ميتوان ضعف بنيه اخلاقي،اقتصادي،،وسايل ارتباط جمعي و … را نام برد .
11ـ نقش تربيت در بزهكاري كودك:
تربيت اجتماعي و اعتقادات مذهبي ازعواملي است كه ازسقوط افراد به منجلاب گنهكاري جلوگيري مي نمايد. پيروزي رفتار نيك و شكست وسوسه هاي شيطاني را تأمين مي كند .
