2- وظیفه مدرسه از نظر بهداشت روانی :
مدارس باید انسانهای سالم و مفید و خوشبخت به بار بیاورند ، مدرسه اهمیت بیشتری بر روی پیشرفت فكری و عقلانی می دهد و توجه بیشتر به پیشرفت روانی- اجتماعی دانش آموزان می كند. از نظر بهداشت روانی مدارس
دو وظیفهُ اصلی بر عهده دارند :
اولاً ) اینكه برنامه تعلیماتی به نحو مثبتی درست شده باشد و روش انظباط به طریقی باشد كه ایجاد ناراحتیها
ی عصبی- روانی جلوگیری بنماید .
ثانیاً )شناختن آن عده از كودكانی كه اختلال رفتار دارند و فراهم كردن وسایل درمان برای احتیاجات جسمی روانی كودك كه این امر قسمت عمده ای از تربیت را به عهده دارد و یكی از عوامل بسیال مهم پرورش شخصیت كودك می باشد . كه این دو مهم به عهده خانه و مدرسه می باشد .گاهی مدارس ، موقعیتهای بسیار ناسالم و نامطلوبی را برای جوانان ایجاد میكنند در مدارس شلوغ و پر جمعیت كه معلمان با انبوهی از دانش آموزان و وظایف متعدد مواجهند برای معلمان فرصت كمی باقی می ماند كه به مشكلات دانش آموزان رسیدگی كنند مثلاً دانش آموزی كه در مورد وضع تحصیلی، اجتماعی یا شخصی خیش به كمك محتاج است و امید به دریافت كمك هم ندارد ممكن است به شیوه های جبرانی به رفتارهای بزهكارانه روی آورد و از این طریق تا حدی جلب توجه احساس موفقیت بنماید .مدارس در پیشگیری بزهكاری نقش موًثری دارند چون می توانند با برنامه های درسی متنوع و سازنده فعالیتهای فوق برنامه وتسهیلات ورزشی ، هنری ، تفریحی و آموزنده ، به كودكان و نوجوانان فرصتی برای اظهار وجود و رشد و شایستگی بدهند . بدون ایجاد چنین برنامه هایی در مدارس بدون شك مسئله بزهكاری به ویژه برای آنان كه دارای محیط خانوادگی نامساعد هستند روز به روز شدیدتر خواهد گشت ، بعد از خانه،مدرسه مهمترین محیط تربیتی می باشد كه قسمت مهمی از تعلیم را عهد ه دار می باشد . آموزش پایه، شغل و زندگی اجتماعی آینده در مدرسه پی ریزی می شود و كمبودهای تربیت خانوادگی را مربیان بایستی جبران نمایند و محیطی مثبت جبران كننده و سازنده برای اطفال محروم از
یك محیط گرم زندگی آینده آماده نمایند و تا حدودی ناراحتی آنها را بایستی تسكین بخشند . آموزگار در سالهای اول در شخصیت ، تربیت و سازندگی كودك موثر است و عدم توجه ، تخریب روحیه ، خشونت و عدم شناسایی شخصیت و اخلاق او ، طفل ممكن است به طرف ناسازگاری ، فرار ، حوادث نامطلوب كشانده شود پس بایستی تدابیر تربیتی ، اجتماعی ، روانی خاصی در رابطه با دانش آموزان اتخاذ نمود .
3- تاُثیر عامل اقتصاذی در بوجود آمدن بزهكاران :
فقر مادی ، احتیاج و نامساعد بودن وضع اقتصادی دراكثر موارد باعث انحراف و دزدی می شود . فقر وتنگدستی بیش از حد باعث منحرف گشتن می شود اما سطح عالی زندگی و آسایش اجتماعی نیز ، برخی وقتها با فساد و انحراف نسل جوان همراه می باشد .آمارشرارت در برخی كشورهای شرقی این نكته را تاُیید می كند كه افزایش اوقات فراقت مردان بالغ نیز در انحراف آنان بی تاُثیر نیست و نوع بزه حاصله از فقر ، در بیشتر موارد دزدی می باشد ، كه دزدی از رایج ترین انواع ناسازگاری و عصبانیها و مخالفتهای جوامع كم درآمد است . سرقت به خاطر تهیدستی و به وسیلهُ نوجوانان انجام می گیرد ولی در جوامعی كه احتیاج به مسكن، خوراك ندارند عامل روانی نقش مهمی ایفا می نماید كه نشانه نقص روانی – واجتماعی است و بر اثر
1- سالنامه آماری كشور،1362
نقایس روانی مرتكب خلاف می شوند كه همانا فقر عاطفی است .كنترل كم فرزندان از لحاظ اخلاقی، ازدیاد فرزندان ،درآمد كم پدر، احتیاجات مادی ،ندادن پول توجیبی به طور ماهانه ، عدم پیروی از نظم و تربیت در خرج پول، نامساعد بودن وضع مالی و تربیتی ، ترس ناشی از تربیت و تجربه مورد سرزنش والدین قرارگرفتن موجب می گردد كودك احتیاج خود را مطرح نكند و اگر تمایلی دارد به خاطر احساس شرم، ناراحتی، تنبیه
به طور دیگری كه سرانجام منجر به كارهای خلاف می گردد خود را ارضاء نماید . پس در درجه اول باید اولیاء ترسی را كه ناشی از تنبیهات مكرر و محروم كردن كودك از غذا ، تفریح و پول در او ایجاد كردند از بین ببرند تا اگر در صورتی كودكان عمل خطا انجام دادند بتوانند برای رهایی از آن با خیال راحت به كار ناپسند خود اعتراف نمایند و پوزش بخواهند و دیگر اینكه وقتی كودك از رنج دیگران شاد می شود به خاطر حیران مسخره قرار گرفتن خود دست به این عمل زده و از زشتی عمل خود آگاه نیست و دیگر اینكه تعصب والدین در منزل و انكار كار ناپسند كودك باعث می گردد و در وحله اول ، آن رفتار ادامه یابد و به خاطر حمایت بیمورد مادر از فرزند به خاطر خلافكاریهایش باعث می شود تخم بدی در زمینهُ شخصیت فرم نیافته آن بكارد . و پنهان و تنبیه نكردن آن ، عواقب بدی را به دنبال خواهد داشت.فقر اقتصادی ، مهمترین عاملی است كه در ارتكاب جرایم موُثر شناخته شده است .زیراشرایط نامساعد اقتصادی مولد بزهكاری است و بیشتر بزهكاران جوان از خانواده های بسیار فقیر بیرون می آیند.
الف ) رابطه جنگ و جرم :
مشكلات اقتصادی كه بر اثر جنگ یا بهرانها پدید می آیند زمینه را برای انحراف اخلاقیواجتماعی افراد و به خصوص جوانان آماده می كند .از تجلیات این مشكلات، بیكاری ، ولگردی،گدایی و سایر آفات اجتماعی ا ست.
البته پیدایش این آفات كلاًمربوط به زمان جنگ و بحرانها نمی باشد بلكه درزمان رفاه و ترقی براثرحوسرانیها
و تجمل پرستی های غیر منطقی وعقلانی افراد نیز این عامل موجب بروز جرائمی همچون سرقت وكلاهبرداری می گردد . دیگر اینكه در زمان جنگ به علت شركت پدر در جنگ و كار مادر، فرزندان از لحاظ روحی و جسمی متروك می شوند و بحرانهای اقتصادی ، بیكاری ، مردم را در معرض فقر و بیماریهای روحی اجتماعی قرار می دهد كه با كلیه جنگها همراه می باشد در نتیجه اشخاص غیر عادی افزایش می یابد و درمان و بی سر وسامانی وا جرم و نوسانات اقتصادی در پیدایش و كمیت و كیفیت بزهكاریها تاثیر می كنند .
پس جنگ در گسیختن نظم و آرامش موثر است و از عوامل شوم اجتماعی و افزایش جرائم جوانان است و
بحرانهای اقتصادی افراد را در معرض بیماری روحی و جسمی قرار می دهد .
ب)رابطه فقر و جرم :
فقر، انسان را به راه بزه و انگیزش ارتكاب جرم می كشاند.وجود اختلاف طبقاتی باعث می گردد كه طبقه محر
وم خود را در مقایسه با طبقه مرفه جامعه قرار دهد در نتیجه نوعی احساس حقارت می كند كه برای جبران شروع آن دست به تخریب می زند و چون در خانواده های فقیر، خانواده ها در اتاقهای كوچك همه با هم زندگی می كنند در نتیجه تماسشان با هم بیشتر است و در آنها اختلاف سلیقه و زمینه مشاجره و روحیه متجاوز بیشتر است و زمینه تقلیدشان از خانه و كوچه است و والدین بیسواد هم وقتی از نظر مادی در مضیفه هستند با لقمه نانی، فرزندشان را سیر می كنند و آنها را از درس خواندن باز می دارندو با تهدید و خشونت به كار وادارشان می كنند كه در نتیجه كودك با دیدن انواع وسایل رفاه، وقتی نوعی احساس احتیاج كرد امكان دارد دست به ارتكاب بزه بزند.
3ـ رابطه سینما و مطبوعات با جرم:
به نظر اكثر مردم علت بزهكاری را می توان به وضوح در سینماها مشاهده و مطالعه كرد ، به ویژه آنكه بعضی از فیلمهابه رفتارمجرمین و بزهكاران جلال و شكوه خاصی می بخشند. فرض بر این است كه دیدن اینگونه فیلمها باعث تخریب صفات اخلاقی و تحسین صفات غیر اخلاقی می شود ، اما جدیدترین و دقیقترین تحقیقات علمی نتوانسته اند میزان تاثیر این فیلمها را تعیین كنند.
موضوع تاثیرسینما دركودكان و نوجوانان یكی ازمطالب مورد بحث است. فیلمهای تحریك آمیز را نیز به ندرت می توان عامل اساسی بزهكاری دانست.به احتمال قوی می توان گفت كه استفاده دایم وعادت كردن به چنین برنامه هایی بر حسب موضوع فیلم سبب می شود كه بیننده آنها صفات قهرمانان داستانها را كسب كند، ولی پرداختن معمولی به چنین برنامه هایی نمی تواند عامل منحصر به فرد بزهكاری باشد.
4ـ بیكاری و بی ثمر بودن:
بحران اقتصادی، باعث بیكاری می شود در این صورت جوانان برای تأمین زندگی خود در مضیقه هستند و گاهی مرتكب بزه می شوند.جوانانیكه از نظر عرفی و قانونی به سن كار كردن رسیده اندچنانچه كاری پیدا نكنند احساس بی ارزشی می كنند و مورد سرزنش اطرافیان قرار می گیرند و در این صورت احتمال می رود كه برای ابراز مخالفت یا برای جبران محرومیت یا برای تخلیه فشارهای درونی دست به نوعی بزه بزنند. درنتیجه نبودن امكانات برای كار كردن نوجوانان و صرف انرژی آنان در جهتی سازنده و در نتیجه احساس بیهودگی و پوچی از یكرو و احساس حقارت و ناكامی ناشی از وضع بد اقتصادی ـ اجتماعی خانوادگی و تحصیلی از سوی دیگر می تواند به رفتاربزهكارانه بیانجامد و در بیشتر موارد بزهكاری،ناشی از بیكاری و احساس پوچی نوجوانان است و احتمالأ یك عامل روانی هم وجود دارد كه آن هم، احساس ناامنی است كه مانع از پرورش متعادل و سازگار فرد است.
به طور كلی اغلب این نظریه وجود دارد كه اگر نوجوانان از گوشه و كنار خیابان به دور باشند و انرژی اضافی آنها بهگونه ای مصرف شود، از خلافكاری و بزه آنها جلوگیری می شود.چنین به نظر می رسد كه اشتغال و یا خستگی، مجال بد بودن را به آنها نخواهد داد و معمولأ این بحث وجود دارد كه خلاف و بزهكاری آنان نتیجه
1ـ بزهكاری نوجوانانمسئلهای برای دنیای مدرن،ویلیام س .كواراكیوس (یونسكو)،ترجمه جعفرنجفی زند،نمایشگاه كتاب كودك،ص 27و26
5ـ تأثیر عوامل طبیعی وجغرافیایی در بزهكاری:
پیدا نكردن راه صحیح برای مصرف انرژی زیاد آنهاست.حتی گفته شده كه دلتنگی و علامت،حتی ترس از آن،محرك عدهای از بزهكاران است.
بعضی از علماء حقوق، درجه حرارت رطوبت، تاریكی ، روشنایی، ماههاوسال، روزهای هفته، ساعات روز و سایر عوامل طبیعی را در ارتكاب جرائم مؤثر دانسته و نظریات مختلفی ابراز داشته اند . بدین معنی كه معتقدند به
نسبتی كه انسان به حط استوا نزدیكتر می شود بزهكاری افزایش می یابد در كشورهای شمالی، ملتهایی هستند كه كمترمعایب دارند و به اندازه كافی،صداقت و صراحت لهجه وتقوی در آن یافت می شود ولی وقتی
به كشورهای گرمسیر می شوید گمان خواهید كرد كه از سرچشمه اخلاق دور می شوید كه در مجموع در نواحی معتدل وحاصلخیز آمار بزهكاریها پائین تر از نواحی گرمسیر و خشكی است كه از نعمت آب و هوا، محصولات زراعتی محروم هستند .
دانشمند دیگری به نام (كتله)بلژیكی دركتاب معروف خود به نام ،تحقیق درباره گرایش ارتكاب به جرم ،عوامل محیطی را در ارتكاب جرم مد نظر قرار داده و مكتبی بوجود آورد كه بعدها به نام مكتب جغرافیایی یا(مكتب فرانسوی ـبلژیكی)موسوم گشت.
همچنین (فری)معتقداست كه تأثیرمحیط زیست در انسان مهم است بهاین دلیل كه درنواحی گرمسیری،اكثرا قتل، ضرب وجرح عمدی،انقلابات بیشتر ازمناطق سردسیری است ودرفصول گرم سال رخ می دهد.همین طور در فصل تابستان چاقو كشی وارتكاب اعمال منافی عفت بیشتراست در صورتیكه در زمستان معمولاسرقت وجرائم مشابه آن بیشتر به چشم میخورد كه در مجموع جرائم علیه اشخاص درمناطق گرمسیر و اموال در نواحی سردسیر بیشتراتفاق می افتد.دریك موقعیت جغرافیایی عملی گناه نابخشودنی است ودرموقعیت دیگر مخالف آن رفتار گناه محسوب می شود زیرا انسان مثل نبات وحیوان تحت تأثیر عوامل طبیعی قرار دارد ودر مقابل آنها عكس العمل نشان می دهد حرارت تابستان باعث تعریق بیشتر در بدن می شودوسرمای زمستان اعصاب و نسج پوست رامنقبذ می كندو برآمدگیهای آنرا به هم فشرده می نماید.علاوه بر آن مهتاب،آتشفشانی كوهها، زلزله نیز ممكن است تأثیر مستقیم در بزهكاری داشته باشد.
وبالأخره در هر كدام از نقاط كوهستانی و شهرهای ساحلی ،جرائم مخصوص وجوددارد و بزهكاری معمولا در حومه شهرهای بزرگ ودر بخشهای معینی از شهرهای بزرگ بیشتر است و در شهر بزرگ بیشتر از روستا،بزه وجود داردو در نواحی كوهستانی بیشتراز نواحی جلگه هاو همچنین (فری) روی اثرات محیط خانوادگی ،حرفه ومشاغل افرادنیز توجه می كرد.ولی این بدان معنی نیست كه در شهرهای كوچكتر وحتی در روستاها اثری از
بزهكاری وجود ندارد.بدیهی است كه موقعیت جغرافیایی به تنهایی نمی تواند عامل زیر بنائی این مسئله باشد بلكه وضع اقتصادی بد و فقر فرهنگی كه معمولا با جمعیت زیاد و گاهی روابط نامطلوب خانوادگی و احتمالا
1ـ منوچهریان،مهر انگیز،مسئله جرائم اطفال،انتشارات انجمن ملی ایرانحمایت كودكان وابسته یونسیف تهران،134،ص35
2.Quetelet
3- صلاحی،جاوید،كیفر شناسی،انتشارات دانشگاه ملی ایران،تهران1354 ،ص 42،41
ارزشهای غیر اخلاقی و معیارهای ضد اجتماعی همراه است بیشتر در این زمینه نقش دارند.
6 ـ تأثیر عوامل مربوط به محیط خارجی:
اگر محیط خانه مناسب نباشد، كودك سعی میكند آن محیط را ترك كند و پناه به دیگران می آورد تا اینكه بتواند از جار و جنجال و زد و خورد خانواده به مجامع عمومی برود و در نتیجه ولگردی، معاشرتهای زیانبار با افراد ناباب كوچه و بازار منتهی می شود. این اتمسفر ناسالم اماكن،رفقای بد در اثر تشویق او به كارهای ناشایست او را به زندان عاذت می دهند و به راههای انحرافی دیگر نیز می كشانند و در این مورد روانشناسان، قضاوت مطالعاتی نموده اند و مهمترین علل را در سرگرمیهای انحرافی و منافی عفت و نمایشنامه های نامناسب و نحوه تربیت نادرست دانسته اند كه تربیت ذوق اخلاقی، تكامل هوش و ارشاد عاطفی وسیله مفیدی برای پیشگیری از این امور است .
7ـ عوامل مربوط به محیط انتخاب:
عادت به معاشرت با رفتارهای بد، اطفال رابه محیط ناسالم می كشاند و این عادت ناپسند تا آنجا مؤثر است كه حتی افرادی كه دراثر این عامل به زندان افتاده اند پس از خاتمه دوران محكومیت دوباره به جستجوی رفقای سابق خویش رفته اند. مطالعه در مورد مرتكبین تكرار جرم این نظر را ثابت نموده است.
8ـ عوامل مربوط به سازمانهای كیفری و زندانها:
یكی از عوامل مؤثر، تشویق به جرم، سازمانهای بد كیفری و زندانها، حبسهای كوتاه مدت و توقیف موقت است كه باید حتی الامكان صرفنظر كرد چون اطفالی كه از والدین جدا گشته وبه سازمانهای كیفری فرستاده می شوند یا در اثر سخت گیری بیش از حد ویا دراثر سهل انگاری این سازمانها،زمینه مساعدی برای ارتكاب مجدد بزه را فراهم می سازند.
9 ـ عامل پس افتادگی فرهنگی وپیشرفت تكنولوژی:
در جوامع در حال رشد ،وقتی یك زمینه صنعتی ایجاد می شود متناسب با آن زمینه،تغیراتی در روابط خانوادگی و اجتماعی باید ایجاد شود. اگر چنین تركیباتی، صورت نپذیرد روابط خانوادگی را مختل می كند وطبعا باعث ناهنجاریهایی در فرزندان واحیانا بزهكاریها می شود.
10ـ شهر نشینی:
زندگی در روستاهها، ساده تر و روابط افراد در آنجا بازتر و همنوایی گروهی بیشتر است. درشهرها، روابط صمیمانه بین افراد كاهش می یابدو بیشترافراد به سوی فرد گرایی حركت می كنند و ذز واقع نوجوانان از یك محیط امن و قابل پیش بینی و همراه با روابط صادقانه برخوردار نیست . وجود جامعه ای نامرتبت همراه با وضعیت بحرانی دوره نوجوانی، آنان را به دام بزهكاری و انجام كارهای خلاف می اندازد.
10ـ تراكم و افزایش جمعیت:
تراكم جمعیت در محلات نیز از عوامل بزه شمرده شده است. محلات شلوغ به محلاتی پر جمعیت اطلاق می شود كه با سیستم خانه سازی غیر بهداشتی و ناقص شكل گرفته و از وسایل آرامش و آسایش و رفاه كافی برخوردار نیست . این محلات كه در بدترین وضعیت اجتماعی و اقتصادی قرار دارد محل و ماورای بسیاری از مشكلات اجتماعی است . از عوامل دیگر بز همكاری میتوان ضعف بنیه اخلاقی،اقتصادی،،وسایل ارتباط جمعی و … را نام برد .
11ـ نقش تربیت در بزهكاری كودك:
تربیت اجتماعی و اعتقادات مذهبی ازعواملی است كه ازسقوط افراد به منجلاب گنهكاری جلوگیری می نماید. پیروزی رفتار نیك و شكست وسوسه های شیطانی را تأمین می كند .