2- وظیفه مدرسه از نظر بهداشت روانی :
مدارس باید انسانهای سالم و مفید و خوشبخت به بار بیاورند ، مدرسه اهمیت بیشتری بر روی پیشرفت فکری و عقلانی می دهد و توجه بیشتر به پیشرفت روانی- اجتماعی دانش آموزان می کند. از نظر بهداشت روانی مدارس
دو وظیفهُ اصلی بر عهده دارند :
اولاً ) اینکه برنامه تعلیماتی به نحو مثبتی درست شده باشد و روش انظباط به طریقی باشد که ایجاد ناراحتیها
ی عصبی- روانی جلوگیری بنماید .
ثانیاً )شناختن آن عده از کودکانی که اختلال رفتار دارند و فراهم کردن وسایل درمان برای احتیاجات جسمی روانی کودک که این امر قسمت عمده ای از تربیت را به عهده دارد و یکی از عوامل بسیال مهم پرورش شخصیت کودک می باشد . که این دو مهم به عهده خانه و مدرسه می باشد .گاهی مدارس ، موقعیتهای بسیار ناسالم و نامطلوبی را برای جوانان ایجاد میکنند در مدارس شلوغ و پر جمعیت که معلمان با انبوهی از دانش آموزان و وظایف متعدد مواجهند برای معلمان فرصت کمی باقی می ماند که به مشکلات دانش آموزان رسیدگی کنند مثلاً دانش آموزی که در مورد وضع تحصیلی، اجتماعی یا شخصی خیش به کمک محتاج است و امید به دریافت کمک هم ندارد ممکن است به شیوه های جبرانی به رفتارهای بزهکارانه روی آورد و از این طریق تا حدی جلب توجه احساس موفقیت بنماید .مدارس در پیشگیری بزهکاری نقش موًثری دارند چون می توانند با برنامه های درسی متنوع و سازنده فعالیتهای فوق برنامه وتسهیلات ورزشی ، هنری ، تفریحی و آموزنده ، به کودکان و نوجوانان فرصتی برای اظهار وجود و رشد و شایستگی بدهند . بدون ایجاد چنین برنامه هایی در مدارس بدون شک مسئله بزهکاری به ویژه برای آنان که دارای محیط خانوادگی نامساعد هستند روز به روز شدیدتر خواهد گشت ، بعد از خانه،مدرسه مهمترین محیط تربیتی می باشد که قسمت مهمی از تعلیم را عهد ه دار می باشد . آموزش پایه، شغل و زندگی اجتماعی آینده در مدرسه پی ریزی می شود و کمبودهای تربیت خانوادگی را مربیان بایستی جبران نمایند و محیطی مثبت جبران کننده و سازنده برای اطفال محروم از
یک محیط گرم زندگی آینده آماده نمایند و تا حدودی ناراحتی آنها را بایستی تسکین بخشند . آموزگار در سالهای اول در شخصیت ، تربیت و سازندگی کودک موثر است و عدم توجه ، تخریب روحیه ، خشونت و عدم شناسایی شخصیت و اخلاق او ، طفل ممکن است به طرف ناسازگاری ، فرار ، حوادث نامطلوب کشانده شود پس بایستی تدابیر تربیتی ، اجتماعی ، روانی خاصی در رابطه با دانش آموزان اتخاذ نمود .
3- تاُثیر عامل اقتصاذی در بوجود آمدن بزهکاران :
فقر مادی ، احتیاج و نامساعد بودن وضع اقتصادی دراکثر موارد باعث انحراف و دزدی می شود . فقر وتنگدستی بیش از حد باعث منحرف گشتن می شود اما سطح عالی زندگی و آسایش اجتماعی نیز ، برخی وقتها با فساد و انحراف نسل جوان همراه می باشد .آمارشرارت در برخی کشورهای شرقی این نکته را تاُیید می کند که افزایش اوقات فراقت مردان بالغ نیز در انحراف آنان بی تاُثیر نیست و نوع بزه حاصله از فقر ، در بیشتر موارد دزدی می باشد ، که دزدی از رایج ترین انواع ناسازگاری و عصبانیها و مخالفتهای جوامع کم درآمد است . سرقت به خاطر تهیدستی و به وسیلهُ نوجوانان انجام می گیرد ولی در جوامعی که احتیاج به مسکن، خوراک ندارند عامل روانی نقش مهمی ایفا می نماید که نشانه نقص روانی – واجتماعی است و بر اثر
1- سالنامه آماری کشور،1362
نقایس روانی مرتکب خلاف می شوند که همانا فقر عاطفی است .کنترل کم فرزندان از لحاظ اخلاقی، ازدیاد فرزندان ،درآمد کم پدر، احتیاجات مادی ،ندادن پول توجیبی به طور ماهانه ، عدم پیروی از نظم و تربیت در خرج پول، نامساعد بودن وضع مالی و تربیتی ، ترس ناشی از تربیت و تجربه مورد سرزنش والدین قرارگرفتن موجب می گردد کودک احتیاج خود را مطرح نکند و اگر تمایلی دارد به خاطر احساس شرم، ناراحتی، تنبیه
به طور دیگری که سرانجام منجر به کارهای خلاف می گردد خود را ارضاء نماید . پس در درجه اول باید اولیاء ترسی را که ناشی از تنبیهات مکرر و محروم کردن کودک از غذا ، تفریح و پول در او ایجاد کردند از بین ببرند تا اگر در صورتی کودکان عمل خطا انجام دادند بتوانند برای رهایی از آن با خیال راحت به کار ناپسند خود اعتراف نمایند و پوزش بخواهند و دیگر اینکه وقتی کودک از رنج دیگران شاد می شود به خاطر حیران مسخره قرار گرفتن خود دست به این عمل زده و از زشتی عمل خود آگاه نیست و دیگر اینکه تعصب والدین در منزل و انکار کار ناپسند کودک باعث می گردد و در وحله اول ، آن رفتار ادامه یابد و به خاطر حمایت بیمورد مادر از فرزند به خاطر خلافکاریهایش باعث می شود تخم بدی در زمینهُ شخصیت فرم نیافته آن بکارد . و پنهان و تنبیه نکردن آن ، عواقب بدی را به دنبال خواهد داشت.فقر اقتصادی ، مهمترین عاملی است که در ارتکاب جرایم موُثر شناخته شده است .زیراشرایط نامساعد اقتصادی مولد بزهکاری است و بیشتر بزهکاران جوان از خانواده های بسیار فقیر بیرون می آیند.
الف ) رابطه جنگ و جرم :
مشکلات اقتصادی که بر اثر جنگ یا بهرانها پدید می آیند زمینه را برای انحراف اخلاقیواجتماعی افراد و به خصوص جوانان آماده می کند .از تجلیات این مشکلات، بیکاری ، ولگردی،گدایی و سایر آفات اجتماعی ا ست.
البته پیدایش این آفات کلاًمربوط به زمان جنگ و بحرانها نمی باشد بلکه درزمان رفاه و ترقی براثرحوسرانیها
و تجمل پرستی های غیر منطقی وعقلانی افراد نیز این عامل موجب بروز جرائمی همچون سرقت وکلاهبرداری می گردد . دیگر اینکه در زمان جنگ به علت شرکت پدر در جنگ و کار مادر، فرزندان از لحاظ روحی و جسمی متروک می شوند و بحرانهای اقتصادی ، بیکاری ، مردم را در معرض فقر و بیماریهای روحی اجتماعی قرار می دهد که با کلیه جنگها همراه می باشد در نتیجه اشخاص غیر عادی افزایش می یابد و درمان و بی سر وسامانی وا جرم و نوسانات اقتصادی در پیدایش و کمیت و کیفیت بزهکاریها تاثیر می کنند .
پس جنگ در گسیختن نظم و آرامش موثر است و از عوامل شوم اجتماعی و افزایش جرائم جوانان است و
بحرانهای اقتصادی افراد را در معرض بیماری روحی و جسمی قرار می دهد .
ب)رابطه فقر و جرم :
فقر، انسان را به راه بزه و انگیزش ارتکاب جرم می کشاند.وجود اختلاف طبقاتی باعث می گردد که طبقه محر
وم خود را در مقایسه با طبقه مرفه جامعه قرار دهد در نتیجه نوعی احساس حقارت می کند که برای جبران شروع آن دست به تخریب می زند و چون در خانواده های فقیر، خانواده ها در اتاقهای کوچک همه با هم زندگی می کنند در نتیجه تماسشان با هم بیشتر است و در آنها اختلاف سلیقه و زمینه مشاجره و روحیه متجاوز بیشتر است و زمینه تقلیدشان از خانه و کوچه است و والدین بیسواد هم وقتی از نظر مادی در مضیفه هستند با لقمه نانی، فرزندشان را سیر می کنند و آنها را از درس خواندن باز می دارندو با تهدید و خشونت به کار وادارشان می کنند که در نتیجه کودک با دیدن انواع وسایل رفاه، وقتی نوعی احساس احتیاج کرد امکان دارد دست به ارتکاب بزه بزند.
3ـ رابطه سینما و مطبوعات با جرم:
به نظر اکثر مردم علت بزهکاری را می توان به وضوح در سینماها مشاهده و مطالعه کرد ، به ویژه آنکه بعضی از فیلمهابه رفتارمجرمین و بزهکاران جلال و شکوه خاصی می بخشند. فرض بر این است که دیدن اینگونه فیلمها باعث تخریب صفات اخلاقی و تحسین صفات غیر اخلاقی می شود ، اما جدیدترین و دقیقترین تحقیقات علمی نتوانسته اند میزان تاثیر این فیلمها را تعیین کنند.
موضوع تاثیرسینما درکودکان و نوجوانان یکی ازمطالب مورد بحث است. فیلمهای تحریک آمیز را نیز به ندرت می توان عامل اساسی بزهکاری دانست.به احتمال قوی می توان گفت که استفاده دایم وعادت کردن به چنین برنامه هایی بر حسب موضوع فیلم سبب می شود که بیننده آنها صفات قهرمانان داستانها را کسب کند، ولی پرداختن معمولی به چنین برنامه هایی نمی تواند عامل منحصر به فرد بزهکاری باشد.
4ـ بیکاری و بی ثمر بودن:
بحران اقتصادی، باعث بیکاری می شود در این صورت جوانان برای تأمین زندگی خود در مضیقه هستند و گاهی مرتکب بزه می شوند.جوانانیکه از نظر عرفی و قانونی به سن کار کردن رسیده اندچنانچه کاری پیدا نکنند احساس بی ارزشی می کنند و مورد سرزنش اطرافیان قرار می گیرند و در این صورت احتمال می رود که برای ابراز مخالفت یا برای جبران محرومیت یا برای تخلیه فشارهای درونی دست به نوعی بزه بزنند. درنتیجه نبودن امکانات برای کار کردن نوجوانان و صرف انرژی آنان در جهتی سازنده و در نتیجه احساس بیهودگی و پوچی از یکرو و احساس حقارت و ناکامی ناشی از وضع بد اقتصادی ـ اجتماعی خانوادگی و تحصیلی از سوی دیگر می تواند به رفتاربزهکارانه بیانجامد و در بیشتر موارد بزهکاری،ناشی از بیکاری و احساس پوچی نوجوانان است و احتمالأ یک عامل روانی هم وجود دارد که آن هم، احساس ناامنی است که مانع از پرورش متعادل و سازگار فرد است.
به طور کلی اغلب این نظریه وجود دارد که اگر نوجوانان از گوشه و کنار خیابان به دور باشند و انرژی اضافی آنها بهگونه ای مصرف شود، از خلافکاری و بزه آنها جلوگیری می شود.چنین به نظر می رسد که اشتغال و یا خستگی، مجال بد بودن را به آنها نخواهد داد و معمولأ این بحث وجود دارد که خلاف و بزهکاری آنان نتیجه
1ـ بزهکاری نوجوانانمسئلهای برای دنیای مدرن،ویلیام س .کواراکیوس (یونسکو)،ترجمه جعفرنجفی زند،نمایشگاه کتاب کودک،ص 27و26
5ـ تأثیر عوامل طبیعی وجغرافیایی در بزهکاری:
پیدا نکردن راه صحیح برای مصرف انرژی زیاد آنهاست.حتی گفته شده که دلتنگی و علامت،حتی ترس از آن،محرک عدهای از بزهکاران است.
بعضی از علماء حقوق، درجه حرارت رطوبت، تاریکی ، روشنایی، ماههاوسال، روزهای هفته، ساعات روز و سایر عوامل طبیعی را در ارتکاب جرائم مؤثر دانسته و نظریات مختلفی ابراز داشته اند . بدین معنی که معتقدند به
نسبتی که انسان به حط استوا نزدیکتر می شود بزهکاری افزایش می یابد در کشورهای شمالی، ملتهایی هستند که کمترمعایب دارند و به اندازه کافی،صداقت و صراحت لهجه وتقوی در آن یافت می شود ولی وقتی
به کشورهای گرمسیر می شوید گمان خواهید کرد که از سرچشمه اخلاق دور می شوید که در مجموع در نواحی معتدل وحاصلخیز آمار بزهکاریها پائین تر از نواحی گرمسیر و خشکی است که از نعمت آب و هوا، محصولات زراعتی محروم هستند .
دانشمند دیگری به نام (کتله)بلژیکی درکتاب معروف خود به نام ،تحقیق درباره گرایش ارتکاب به جرم ،عوامل محیطی را در ارتکاب جرم مد نظر قرار داده و مکتبی بوجود آورد که بعدها به نام مکتب جغرافیایی یا(مکتب فرانسوی ـبلژیکی)موسوم گشت.
همچنین (فری)معتقداست که تأثیرمحیط زیست در انسان مهم است بهاین دلیل که درنواحی گرمسیری،اکثرا قتل، ضرب وجرح عمدی،انقلابات بیشتر ازمناطق سردسیری است ودرفصول گرم سال رخ می دهد.همین طور در فصل تابستان چاقو کشی وارتکاب اعمال منافی عفت بیشتراست در صورتیکه در زمستان معمولاسرقت وجرائم مشابه آن بیشتر به چشم میخورد که در مجموع جرائم علیه اشخاص درمناطق گرمسیر و اموال در نواحی سردسیر بیشتراتفاق می افتد.دریک موقعیت جغرافیایی عملی گناه نابخشودنی است ودرموقعیت دیگر مخالف آن رفتار گناه محسوب می شود زیرا انسان مثل نبات وحیوان تحت تأثیر عوامل طبیعی قرار دارد ودر مقابل آنها عکس العمل نشان می دهد حرارت تابستان باعث تعریق بیشتر در بدن می شودوسرمای زمستان اعصاب و نسج پوست رامنقبذ می کندو برآمدگیهای آنرا به هم فشرده می نماید.علاوه بر آن مهتاب،آتشفشانی کوهها، زلزله نیز ممکن است تأثیر مستقیم در بزهکاری داشته باشد.
وبالأخره در هر کدام از نقاط کوهستانی و شهرهای ساحلی ،جرائم مخصوص وجوددارد و بزهکاری معمولا در حومه شهرهای بزرگ ودر بخشهای معینی از شهرهای بزرگ بیشتر است و در شهر بزرگ بیشتر از روستا،بزه وجود داردو در نواحی کوهستانی بیشتراز نواحی جلگه هاو همچنین (فری) روی اثرات محیط خانوادگی ،حرفه ومشاغل افرادنیز توجه می کرد.ولی این بدان معنی نیست که در شهرهای کوچکتر وحتی در روستاها اثری از
بزهکاری وجود ندارد.بدیهی است که موقعیت جغرافیایی به تنهایی نمی تواند عامل زیر بنائی این مسئله باشد بلکه وضع اقتصادی بد و فقر فرهنگی که معمولا با جمعیت زیاد و گاهی روابط نامطلوب خانوادگی و احتمالا
1ـ منوچهریان،مهر انگیز،مسئله جرائم اطفال،انتشارات انجمن ملی ایرانحمایت کودکان وابسته یونسیف تهران،134،ص35
2.Quetelet
3- صلاحی،جاوید،کیفر شناسی،انتشارات دانشگاه ملی ایران،تهران1354 ،ص 42،41
ارزشهای غیر اخلاقی و معیارهای ضد اجتماعی همراه است بیشتر در این زمینه نقش دارند.
6 ـ تأثیر عوامل مربوط به محیط خارجی:
اگر محیط خانه مناسب نباشد، کودک سعی میکند آن محیط را ترک کند و پناه به دیگران می آورد تا اینکه بتواند از جار و جنجال و زد و خورد خانواده به مجامع عمومی برود و در نتیجه ولگردی، معاشرتهای زیانبار با افراد ناباب کوچه و بازار منتهی می شود. این اتمسفر ناسالم اماکن،رفقای بد در اثر تشویق او به کارهای ناشایست او را به زندان عاذت می دهند و به راههای انحرافی دیگر نیز می کشانند و در این مورد روانشناسان، قضاوت مطالعاتی نموده اند و مهمترین علل را در سرگرمیهای انحرافی و منافی عفت و نمایشنامه های نامناسب و نحوه تربیت نادرست دانسته اند که تربیت ذوق اخلاقی، تکامل هوش و ارشاد عاطفی وسیله مفیدی برای پیشگیری از این امور است .
7ـ عوامل مربوط به محیط انتخاب:
عادت به معاشرت با رفتارهای بد، اطفال رابه محیط ناسالم می کشاند و این عادت ناپسند تا آنجا مؤثر است که حتی افرادی که دراثر این عامل به زندان افتاده اند پس از خاتمه دوران محکومیت دوباره به جستجوی رفقای سابق خویش رفته اند. مطالعه در مورد مرتکبین تکرار جرم این نظر را ثابت نموده است.
8ـ عوامل مربوط به سازمانهای کیفری و زندانها:
یکی از عوامل مؤثر، تشویق به جرم، سازمانهای بد کیفری و زندانها، حبسهای کوتاه مدت و توقیف موقت است که باید حتی الامکان صرفنظر کرد چون اطفالی که از والدین جدا گشته وبه سازمانهای کیفری فرستاده می شوند یا در اثر سخت گیری بیش از حد ویا دراثر سهل انگاری این سازمانها،زمینه مساعدی برای ارتکاب مجدد بزه را فراهم می سازند.
9 ـ عامل پس افتادگی فرهنگی وپیشرفت تکنولوژی:
در جوامع در حال رشد ،وقتی یک زمینه صنعتی ایجاد می شود متناسب با آن زمینه،تغیراتی در روابط خانوادگی و اجتماعی باید ایجاد شود. اگر چنین ترکیباتی، صورت نپذیرد روابط خانوادگی را مختل می کند وطبعا باعث ناهنجاریهایی در فرزندان واحیانا بزهکاریها می شود.
10ـ شهر نشینی:
زندگی در روستاهها، ساده تر و روابط افراد در آنجا بازتر و همنوایی گروهی بیشتر است. درشهرها، روابط صمیمانه بین افراد کاهش می یابدو بیشترافراد به سوی فرد گرایی حرکت می کنند و ذز واقع نوجوانان از یک محیط امن و قابل پیش بینی و همراه با روابط صادقانه برخوردار نیست . وجود جامعه ای نامرتبت همراه با وضعیت بحرانی دوره نوجوانی، آنان را به دام بزهکاری و انجام کارهای خلاف می اندازد.
10ـ تراکم و افزایش جمعیت:
تراکم جمعیت در محلات نیز از عوامل بزه شمرده شده است. محلات شلوغ به محلاتی پر جمعیت اطلاق می شود که با سیستم خانه سازی غیر بهداشتی و ناقص شکل گرفته و از وسایل آرامش و آسایش و رفاه کافی برخوردار نیست . این محلات که در بدترین وضعیت اجتماعی و اقتصادی قرار دارد محل و ماورای بسیاری از مشکلات اجتماعی است . از عوامل دیگر بز همکاری میتوان ضعف بنیه اخلاقی،اقتصادی،،وسایل ارتباط جمعی و … را نام برد .
11ـ نقش تربیت در بزهکاری کودک:
تربیت اجتماعی و اعتقادات مذهبی ازعواملی است که ازسقوط افراد به منجلاب گنهکاری جلوگیری می نماید. پیروزی رفتار نیک و شکست وسوسه های شیطانی را تأمین می کند .
